نظریه تعادل هایدر در روانشناسی پیشنهاد می کند که افراد برای سازگاری شناختی در نگرش ها و ادراکات خود، به ویژه در روابط بین فردی سه گانه تلاش می کنند.
این نشان می‌دهد که وقتی یک عدم تعادل وجود دارد (مثلاً، شخصی از شخص دیگری خوشش می‌آید که چیزی را دوست ندارد)، انگیزه‌ای انگیزشی برای بازگرداندن تعادل وجود دارد، چه با تغییر نگرش‌ها یا ادراکات.
اساساً، این نظریه توضیح می‌دهد که چرا ما روابط و موقعیت‌هایی را ترجیح می‌دهیم که حالت‌های متعادل توافق یا هماهنگی را حفظ می‌کنند.
نظریه تعادل توسط روانشناس اجتماعی فریتز هایدر در سال 1946 ایجاد شد. این نظریه در ابتدا برای توضیح الگوهای روابط بین فردی ایجاد شد، اما همچنین برای مطالعه نگرش ها و نظرات در مورد بسیاری از موارد، مانند اشیاء فیزیکی، ایده ها یا رویدادها نیز به کار گرفته شده است.
نظریه تعادل چیست؟
هایدر توضیح داد که باید تعادلی بین روابط بین فردی یا چیزی خاص بین دو یا چند نفر وجود داشته باشد تا هماهنگی روانی حاصل شود.
اگر دو یا چند نفر نظرات مشابهی در مورد چیزی داشته باشند، احتمالاً هیچ تنش یا پیچیدگی پیرامون این ایده در رابطه وجود نخواهد داشت.
مفهوم کلیدی نظریه تعادل این است که ساختارهای خاصی متعادل هستند، در حالی که برخی دیگر نامتعادل هستند. ساختارهای متعادل معمولاً بر ساختارهای نامتعادل ترجیح داده می شوند.
ساختارهای نامتعادل با احساسات ناخوشایند همراه است و این همان چیزی است که افراد را به دنبال دستیابی به تعادل سوق می دهد.
هایدر پیشنهاد کرد که «دوست داشتن» و «نپسندیدن» با تعادل و عدم تعادل مرتبط است. انسان ها به دنبال سازگاری بین نگرش ها و روابط خود با دیگران هستند تا تعادل را خنثی کنند.
با این حال، اگر ناهماهنگی بین روابط و عدم تعادل ادراک شده وجود داشته باشد، انسان ها تمایل دارند برای دستیابی به ثبات و در نتیجه هماهنگی شناختی دوباره موقعیت، به دنبال تغییرات باشند.
به این ترتیب، نظریه تعادل توصیف می کند که چگونه انسان ها برای تغییر نگرش خود انگیزه دارند.
نظریه تعادل چگونه کار می کند؟
هایدر توضیح داد که چگونه نظریه تعادل با ایجاد مدلی که روابط بین فردی را بررسی می کند، کار می کند.
واکنش های هر فرد در یک مثلث قرار می گیرد که هایدر آن را مدل P-O-X می نامد.
هر گوشه مثلث یک عنصر متفاوت را نشان می دهد:
P = شخصی که باید تجزیه و تحلیل شود
O = دیگر، یا شخص مقایسه کننده
X = سومین عنصر برای مقایسه هایی مانند شخص سوم، یک شی فیزیکی، یک ایده یا یک رویداد.
الگوهای رابطه بین 3 فرد یا شی اغلب به عنوان روابط “سه گانه” نامیده می شوند.
از طریق مدل P-O-X می توان روابط مثبت و منفی بین آنچه هر فرد با دیگری یا با یک شی خاص درک می کند، استنباط کرد.
روابط بین افراد یا اشیاء در مدل P-O-X می تواند مثبت (+) یا منفی (-) باشد و این همان چیزی است که می تواند تعیین کند که آیا یک رابطه متعادل است یا خیر.
تصور می شود که یک رابطه سه گانه زمانی متعادل است که شامل هیچ یا تعداد زوجی از روابط منفی باشد.
به عنوان مثال، سه رابطه مثبت متعادل هستند، و همچنین دو رابطه منفی با یک رابطه مثبت. این وضعیتی است که از نظر روانی راحت است.
در مقابل، یک سه گانه زمانی نامتعادل است که شامل تعداد فرد روابط منفی باشد، مانند داشتن یک رابطه منفی و دو رابطه مثبت. طبق نظریه تعادل، این وضعیتی است که از نظر روانی ناراحت کننده است.
تصور می شود که دو نوع پویایی رابطه در یک رابطه سه گانه وجود دارد:
روابط واحدها – این میزان تعلق عناصر مختلف مثلث به هم است – هر چه شباهت‌های بیشتری وجود داشته باشد، احتمال ایجاد تعادل روانی بیشتر می‌شود.
روابط عاطفی – احساسی که فرد نسبت به چیزی دارد – به عنوان “دوست داشتن” یا “نپسندیدن” طبقه بندی می شود.
در بیشتر موارد، اگر یک رابطه واحد مثبت وجود داشته باشد، یک رابطه احساسات مثبت نیز وجود خواهد داشت. به همین ترتیب، یک واحد منفی و یک رابطه احساسات منفی نیز تمایل به همراهی دارند.
نمونه ای از نظریه تعادل
هایدر (1958) از مثال زیر استفاده کرد تا توضیح دهد که چگونه می توان نظریه تعادل را برای روابط به کار برد:
“دوست دوست من دوست من است،
دشمن دوست من دشمن من است،
دوست دشمن من دشمن من است،
دشمن دشمن من دوست من است.»
نظریه تعادل فقط روابط بین فردی بین سه فرد را بررسی نمی کند. می تواند روابط بین افراد و یک شی، فعالیت، ایده یا رویداد را بررسی کند.
به عنوان مثال، اگر به نگرش دو فرد نسبت به رفتن به باشگاه نگاه کنید:
نمونه ای از یک رابطه متعادل می تواند این باشد: جورج لیلی را دوست دارد. جورج رفتن به باشگاه را دوست دارد. لیلی دوست دارد به باشگاه برود (P+O، P+X، O+X).
از طرف دیگر، اگر جورج لیلی را دوست دارد، جورج رفتن به باشگاه را دوست ندارد، و لیلی نیز دوست ندارد به باشگاه برود، این نیز متعادل خواهد بود (P+O، P-X، O-X).
یک رابطه نامتعادل این خواهد بود: جورج لیلی را دوست دارد. جورج رفتن به باشگاه را دوست ندارد. لیلی دوست دارد به باشگاه برود (P+O، P-X، O+X).
به دلیل ناراحتی روانی این رابطه نامتعادل، جورج ممکن است به دلیل رابطه مثبتش با لیلی، نگرش خود را نسبت به رفتن به باشگاه تغییر دهد.
از طرف دیگر، اگر جورج لیلی را دوست ندارد، و جورج رفتن به باشگاه را دوست دارد، اما لیلی نیز دوست دارد به باشگاه برود، این نیز نامتعادل است (P-O، O+X، O+X).
داشتن نگرش مشابه با کسی که دوستش ندارید نیز می تواند باعث ایجاد احساس ناراحتی در شما شود، بنابراین جورج ممکن است نگرش خود را تغییر دهد تا با لیلی که از او متنفر است متفاوت باشد.
نظریه تعادل از این دیدگاه حمایت می کند که ما به احتمال زیاد نگرش ها و علایق مشابهی با افرادی که دوستشان داریم داریم، زیرا داشتن نگرش های متضاد نسبت به دوستان و عزیزانمان ناراحت کننده است.
همچنین احتمالاً نگرش های متفاوتی نسبت به افرادی که دوستشان نداریم، خواهیم داشت. به طور مشابه، تصور می شود که ما بیشتر احتمال دارد نگرش خود را نسبت به کسی یا چیزی بر اساس نگرش یک فرد دوست داشتنی یا ناپسند نسبت به آن چیز تغییر دهیم.
تفاوت بین نظریه تعادل و ناهماهنگی شناختی چیست؟
ناهماهنگی شناختی ناراحتی ذهنی است که از داشتن دو نگرش یا باور متضاد به وجود می آید.
به عنوان مثال، با در نظر گرفتن مورد سیگار کشیدن، دو فکر متناقض ممکن است یک فرد داشته باشد:
من از کشیدن سیگار لذت می برم.
“کشیدن سیگار ناسالم است.”
نظریه ناهماهنگی شناختی نشان می دهد که افراد همخوانی شناختی را ترجیح می دهند، جایی که دو نگرش، باور یا ایده با یکدیگر سازگار هستند. در حالی که به نظر می رسد این شبیه به نظریه تعادل است، آنها به روش های مختلفی تعریف می شوند.
نظریه تعادل بر یک رابطه سه گانه بین خود، شخص یا افراد دیگر و عنصر سوم تمرکز دارد.
بر خلاف نظریه ناهماهنگی شناختی، نظریه تعادل بر تناقضات بین روابط بین فردی تأکید می کند، در حالی که ناهماهنگی شناختی می تواند بدون هیچ گونه ناسازگاری بین فردی رخ دهد.